ص:2

ص:3

ص:4

ص:5

ص:6

ص:7

ص:8

ص:10

ص:11

ص:12

از این سوره استفاده می شود که ملائکه در هر شب قدر به جهت تمام امور بر زمین فرود می آیند. این موضوع نیز در سوره دخان به آن اشاره شده است.

مفسّر سنّی رشید الدین میبدی می گوید: «علما و مفسّرین در وقت (لیلة القدر) اختلاف کرده اند، برخی معتقدند که تنها در عصر رسول خداصلی الله علیه وآله بوده و بعد از او برداشته شده است. ولی عموم صحابه و علما می گویند: «لیلة القدر» تا روز قیامت باقی است».(1)

شیخ طبرسی از ابوذر غفاری نقل می کند که فرمود: به رسول خداصلی الله علیه وآله عرض کردم: «لیلة القدر هی شیی ء یکون علی عهد الانبیاء ینزل فیها فاذا اقبضوا دفعت؟ قال: لا، بل هی الی یوم القیمة»؛(2) «لیلة القدر چیزی است که در عصر انبیا است که ملائکه و روح در آن شب نازل می شوند و بعد از وفات آن ها برداشته خواهدشد؟ حضرت فرمود: خیر، «لیلة القدر» تا روز قیامت دوام و استمرار دارد».

نسبت به سؤال دوم می گوییم: سؤال ما از منکرین وجود امام کامل و معصوم در هر عصر و زمان این است که این ملائکه و روح که در هر سال شب قدر بر زمین فرود می آیند بر چه کسی وارد می شوند؟ چاره ای نیست که انسان با کمترین تأمّل و تدبّر به این سؤال اینگونه پاسخ دهد که در هر زمان باید امام کامل و معصومی باشد تا محلّ نزول ملائکه و روح گردد.

و لذا امام باقرعلیه السلام بنا بر نقلی فرمود: «یا معشر الشیعة!خاصموا

بسورة انّا انزلناه تفلجوا، فواللَّه انّها لحجة اللَّه تبارک و تعالی علی الخلق بعد رسول اللَّه صلی الله علیه وآله، و انّها لسیّدة دینکم و انّها لغایة علمنا. یا معشر الشیعة! خاصموا

ص:15

ب «حم * وَالْکِتابِ الْمُبِینِ * إِنّا أَنزَلْناهُ فِی لَیْلَةٍ مُّبارَکَةٍ إِنّا کُنّا مُنذِرِینَ»، فانّها لولاة الامرخاصة … »؛(1) «گروه شیعه! با خصم خود به سوره «انّاأنزلناه» محاجّه کنید که پیروز خواهید شد، پس به خدا سوگند که این سوره از برای حجّت خدای تبارک و تعالی بر خلق بعد از رسول او است، این سوره همانا مدرک دین شما و نهایت علم ما است. ای جماعت شیعه! با آیه: «حم * وَالْکِتابِ الْمُبِینِ * إِنّا أَنزَلْناهُ فِی لَیْلَةٍ مُّبارَکَةٍ إِنّا کُنّا مُنذِرِینَ»، «بحث کنید؛ زیرا این آیات اختصاص به والیان امر دارد … ».

کلینی به سند خود از امام باقرعلیه السلام نقل می کند که فرمود: «وایم اللَّه، انّ من صدّق بلیلة القدر لیعلم انّها لنا خاصة لقول رسول اللَّه صلی الله علیه وآله لعلیّ علیه السلام حین دنا موته: هذا ولیکم من بعدی، فان اطعتموه رشدتم، ولکن من لایؤمن بما فی لیلة القدر منکر و من آمن بلیلة القدر ممّن علی غیر رأینا فانّه لایسعه فی الصدق الاّ ان یقول انّها لنا، و من لم یقل فانّه کاذب. انّ اللَّه عزوجل اعظم من ان ینزّل الأمر مع الروح و الملائکة الی کافر فاسق: انّه لیس ینزل الی احد فلایکون ان ینزل شیی ء الی غیر شیی ء و ان قالوا - و سیقولون -: لیس هذا بشیی ء فقد ضلّوا ضلالاً بعیداً»؛(2) «به خدا سوگند! همانا هر کس که تصدیق کند لیلة القدر را علم پیدا می کند که از برای ما است؛ زیرا رسول خداصلی الله علیه وآله خطاب به علی علیه السلام هنگامی که مرگش نزدیک شد فرمود: «این ولیّ شما بعد از من است، اگر او را اطاعت کنید به رشد خواهید رسید، و لکن هر کس ایمان به آنچه در لیلة القدر است نیاورد منکر به حساب می آید، و هر کس که به آن ایمان آورد و بر غیر رأی ما

ص:16

باشد نمی تواند راست بگوید جز آنکه اعتراف نماید که آیه برای ما است و ماییم مصداق آن. و هر کس که به این مطلب قایل نباشد دروغگو است؛ زیرا خداوند - عزّوجلّ - بزرگ تر از آن است که امور را با روح و ملائکه بر شخص کافر فاسق بفرستد. اگر بگویند: آنان بر کسی فرود نمی آیند، این حرف نیز صحیح نیست؛ زیرا هیچگاه چیزی بر معدوم فرستاده نمی شود. و اگر بگویند - و زود است که بگویند - این چیزی نیست، پس به طور حتم به گمراهی شدیدی دچار شده اند».

و نیز به سند خود از امام باقرعلیه السلام نقل می کند که امیرالمؤمنین علیه السلام به ابن عباس فرمود: «انّ لیلة القدر فی کل سنة و انّه ینزل فی تلک اللیلة امر السنة و انّ لذلک الأمر ولاة بعد رسول اللَّه صلی الله علیه وآله فقلت: من هم؟ فقال: أنا واحد عشر من صلبی ائمة محدّثون»؛(1) «همانا در هر سال لیلة القدر است، در آن شب امر یک سال نازل می شود، برای آن امر والیانی است بعد از رسول خداصلی الله علیه وآله. ابن عباس می گوید: آنان چه کسانی هستند؟ حضرت فرمود: من و یازده نفر از صلب من که همگی امام و محدّث اند».

صدوق به سند خود از امام باقرعلیه السلام از پدرش از آبائش علیهم السلام از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل می کند که فرمود: از رسول خداصلی الله علیه وآله شنیدم که به اصحاب خود می فرمود: «آمنوا بلیلة القدر، انّها تکون لعلّی بن ابی طالب و ولده الأحد عشر من بعده»؛(2) «به لیلة القدر ایمان آوردید؛ زیرا برای علی بن ابی طالب علیه السلام و یازده فرزند بعد از او است».

از مجموعه احادیثی که در ذیل سوره قدر و سوره دخان وارد شده به دست

ص:17

می آید که ملائکه و روح که فرشته ای خاص است در شب های قدر بر ولیّ عصرعلیه السلام نازل می شود و مقدّرات یک سال مردم را بر آن حضرت عرضه می دارد و این امر در هر سال تکرار می شود.

امام جوادعلیه السلام فرمود: «لقد خلق اللَّه جلّ ذکره لیلة القدر اوّل ماخلق الدنیا، و لقد خلق فیها اوّل نبی یکون و اوّل وصیّ یکون. و لقد قضی ان یکون فی کل سنة لیلة یهبط فیها بتفسیر الأمور … و ایم اللَّه! لقد نزل الروح و الملائکة بالأمر فی لیلة القدر علی آدم، و ایم اللَّه مامات آدم الاّ و له وصیّ، و کلّ من بعد آدم من الأنبیاء قد أتاه الأمر فیها … »؛(1) «خداوند در ابتدای خلقت دنیا لیلة القدر را خلق نمود، در آن شب اولین نبیّ و اولین وصیّ را آفرید، و به طور حتم حکم کرده که در هر سال شبی باشد که تفسیر و تفصیل امور بر مردم در آن شب نازل گردد …

آن گاه فرمود: به خدا سوگند! به طور حتم روح و ملائکه در شب قدر با تفسیر امور بر آدم فرود آمدند. و به خدا سوگند! آدم از دنیا نرفت جز آن که برای او وصیّ بود. و هر پیامبری بعد از آدم تفسیر امور در شب قدر بر او نازل می شد … ».

ابن حجر مکّی در ذیل حدیث ثقلین می گوید: «در احادیث امر به تمسک به اهل بیت اشاره به عدم انقطاع شخصی است از اهل بیت تا روز قیامت که قابلیّت و اهلیّت برای اقتدا و تمسک به او باشد، همان گونه که کتاب عزیز این گونه است و لذا اهل بیت علیهم السلام به عنوان امان اهل زمین معرفی شده اند».(2)

ص:18

الف - کسانی که به امامی اصلاً معتقد نیستند.

ب - کسانی که معتقد به امام باطلی هستند که مردم را به دوزخ دعوت می کند. همان گونه که قرآن می فرماید: «وَجَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یَدْعُونَ إِلَی النّارِ»؛(1) «ما (بارها کردنشان به حال خود) آن ها را امامانی قرار دادیم که مردم را به دوزخ دعوت می کنند».

از این دسته افراد، قرآن به اصحاب الشمال تعبیر کرده است: «وَأَصْحابُ الشِمالِ ما أَصْحابُ الشِمالِ * فِی سَمُومٍ وَحَمِیمٍ * وَظِلٍ ّ مِن یَحْمُومٍ * لَّا بارِدٍ وَلَا کَرِیمٍ»؛(2) «و اصحاب شمال، چه اصحاب شمالی. آن ها در میان بادهای کُشنده و آّب سوزان قرار دارند و در سایه دودهای متراکم و آتش زا. سایه ای که نه خنک است و نه آرام بخش».

کسانی هم که اعتقاد به هیچ امامی ندارند اگر در انتخاب امام به حقّ تقصیر دارند داخل در اصحاب الشمال خواهند بود.

از آیه مورد بحث: «یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ» استفاده می شود که هر کس باید امامی واجب الإطاعه داشته باشد و هیچ زمانی از آن خالی نخواهد بود که بدون معرفت و متابعت از او فلاح و رستگاری در قیامت نیست.

این معنا به روایات نیز تأیید می شود.

رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: «من مات لایعرف امامه مات میتة جاهلیّة» (3)؛ «هر کس بمیرد در حالی که امامش را نشناخته به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است».

ص:21

احمد بن حنبل به سند خود از رسول خداصلی الله علیه وآله نقل کرده که فرمود: «من مات بغیر امام مات میتة جاهلیة»؛(1) «هر کس بدون امام بمیرد به مرگ جاهلیّت از دنیا رفته است».

و نیز از حضرت نقل شده: «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة»؛(2) «هر کس بمیرد در حالی که به امام زمانش معرفت پیدا نکرده به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است».

از آنجا که وظیفه هر شخصی متابعت از حق و حقیقت است پس باید در هر زمانی امامی به حق و حقیقت باشد تا مردم با اراده و اختیار، او را به عنوان رهبر خود انتخاب کنند تا با پیروی از او از جمله اصحاب الیمین شوند.

از آنجا که مستفاد از آیه این است که برای هر طایفه ای از مردم امامی خاص است، لذا نمی تواند مراد به امام در آیه شریفه فوق لوح محفوظ باشد، زیرا لوح محفوظ یکی است و اختصاص به طائفه ای دون طائفه ای ندارد.

و نیز ممکن نیست که مراد به امام در آیه فوق کتاب هر قومی باشد؛ زیرا آیه شامل همه انسان ها از اوّل خلقت تا آخر آن است، در حالی که اولین کتابِ مشتمل بر شریعت کتاب نوح است و قبل از او کتابی این چنین بر مردم نازل نشد، لذا نمی توان مراد به امام در آیه فوق را کتاب هر قوم فرض کرد؛ زیرا شامل اقوام قبل از حضرت نوح علیه السلام نمی شود. پس مقصود به امام در آیه کسی است که به او در راه حقّ یا باطل اقتدا می شود. کسی که مقتدای خود را امام به

ص:22

حقّ قرار دهد، کتابش به دست راستش قرار می گیرد که این نشانه بهشتی بودن او است.

در سوره اسراء آیه 72 خداوند می فرماید: «وَمَن کانَ فِی هاذِهِ أَعْمَی فَهُوَ فِی الْأَخِرَةِ أَعْمَی وَأَضَلُّ سَبِیلاً». مقصود از این آیه به قرینه آیه قبل این است که هر کس در این دنیا امام به حق را نشناسد و به دنبال اطاعت او نباشد هرگز به سعادت و رستگاری آخرت نخواهد رسید.

سیوطی به سندش از امام علی علیه السلام از رسول خداصلی الله علیه وآله در ذیل آیه شریفه: «یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ» نقل می کند که فرمود: «یدعی کل قوم بامام زمانهم و کتاب ربّهم و سنة نبیهم»؛ «هر قومی به امام زمانش و کتاب پروردگارش و سنت پیامبرش خوانده می شود».(1)

و نیز از ابن عباس نقل کرده که در ذیل آیه فوق فرمود: «امام هدی وامام ضلالة»؛(2) «مقصود به امام در این آیه امام هدایت و امام ضلالت است».

کلینی به سند خود از امام باقرعلیه السلام نقل می کند: زمانی که آیه «یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ» نازل شد، مسلمانان عرض کردند: ای رسول خداصلی الله علیه وآله! آیا شما امام همه مردم نیستی؟ حضرت فرمود: «إنّا رسول اللَّه الی الناس اجمعین ولکن سیکون من بعدی ائمة علی الناس من اللَّه من اهل بیتی، یقومون فی الناس فیکذَّبون و یظلمهم ائمة الکفر و الظلال واشیاعهم. فمن وهم إلّا واتّبعهم وصدّقهم فهو منّی ومعی وسیلقانی. ألا و من ظلمهم و کذّبهم فلیس

ص:23

منّی و لا معی وأنا منه بری ء»؛(1) «من فرستاده خداوند به سوی همه مردمم، و لکن زود است که بعد از من امامانی بر مردم از اهل بیتم بعد از من بیایند، آنان در بین مردم قیام می کنند ولی تکذیب می شوند و امامان کفر و ضلال و متابعین آن ها، به آنان ظلم می کنند. هر کس که ولایت آن ها را داشته و آنان را متابعت و تصدیق کند از من و با من است و زود است که مرا ملاقات کند. آگاه باشید! و هر کس که به آنان ظلم کرده و تکذیب شان کند از من و با من نیست و من از او بیزارم».

شخصی به نام بشر بن غالب وارد بر امام صادق علیه السلام شد و درباره آیه: «یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ» سؤال نمود. حضرت فرمود: «امام دعا الی هدی فاجابوه الیه، و امام دعا الی ضلالة فاجابوه الیها، هؤلاء فی الجنة و هؤلاء فی النار، و هو قوله عزّوجلّ: و «فَرِیقٌ فِی الْجَنَّةِ وَفَرِیقٌ فِی السَّعِیرِ»؛(2) «امامی است که مردم را به هدایت دعوت کرده و مردم نیز او را اجابت نموده اند. و امامی است که مردم را به ضلالت دعوت کرده و مردم او را اجابت نموده اند، آنان در بهشت و اینان در دوزخند. و این است قول خداوند عزّوجلّ: «فَرِیقٌ فِی الْجَنَّةِ وَفَرِیقٌ فِی السَّعِیرِ».

لفظ امام در قرآن به چند معنا به کار رفته است:

در نتیجه از آیه مورد بحث استفاده می شود که در هر زمانی باید امام موجود باشد تا کسانی که قصد هدایت و پیروی از حق و حقیقت را دارند به او مراجعه کرده و او را مقتدا و الگوی خود قرار دهند، همان گونه که در هر زمانی نیز گروهی به دنبال امامان باطل و ضلالتند.

اینان کسانی اند که در امر هدایت بشر حجت خداوند در روی زمین اند. حجت باید عالم به شریعت و قادر بر هدایت خلق و از طرفی محیط به اعمال قوم خود باشد تا به طور صحیح شهادت دهد.

شاهد هر امت و قومی باید زنده بوده و معاصر با آن قوم باشد همان گونه که قرآن از زبان حضرت عیسی علیه السلام نقل می کند که به خداوند عرض می کند: «وَکُنتُ عَلَیْهِمْ شَهِیداً مّادُمْتُ فِیهِمْ فَلَمّا تَوَفَّیْتَنِی کُنتَ أَنتَ الرَّقِیبَ عَلَیْهِمْ وَأَنتَ عَلَی کُلِ ّ شَیْ ءٍ شَهِیدٌ»؛(1) «و تا زمانی که من در میان آن ها بودم مراقب و گواه شان بودم ولی هنگامی که مرا از میانشان برگرفتی تو خود مراقب آنان بودی و تو بر هرچیز گواهی».

از این آیه استفاده می شود که اعلان نتایج شهادت در روز قیامت است،ولی احاطه به مورد آن که همان اعمال مردم است در دنیا و در خلال معاصرت شاهد با امت خود است. به همین جهت است که شاهدی را که خداوند به او در روز قیامت احتجاج می کند باید هم عصر کسانی باشد که قرار است برای آن ها شهادت دهد.

با این بیان نمی توان شاهدان بر امّت ها را منحصر در انبیا دانست؛ زیرا همیشه انبیا وجود نداشته اند، بلکه آنچه ضرورت دارد وجود شاهدی معاصر و زنده در هر عصر و زمان و برای هر امّتی از پیامبر یا امام و حجّت معصوم است تا در روز قیامت حجّت خدا برای مردم بوده و شهادت بر اعمال آن ها دهد.

ص:28

فخر رازی در ذیل آیه: «وَنَزَعْنا مِن کُلِ ّ أُمَّةٍ شَهِیداً» می گوید: مقصود از این آیه این است که ما یک نفر را از هر امتی امتیاز دادیم تا بر آنان شهادت دهد.

برخی گفته اند که مقصود انبیا است، شهادت می دهند که دلایل را بر قوم شان ابلاغ نمودند، و در روشن نمودن آن ها نهایت کوشش را از خود به خرج دادند، در نتیجه اگر کوتاهی وجود دارد از ناحیه خود مردم است …

برخی دیگر می گویند: بلکه آنان شاهدانی هستند که در هر زمان بر مردم شهادت می دهند که از جمله آن ها انبیا هستند.

این قول به واقع نزدیک تر است؛ زیرا خداوند به هر امّت و هر جماعتی این حکم را تعمیم داده که از آن ها کسانی را به عنوان شاهد قرار دهد، لذا داخل می شود در این حکم زمان هایی که نبی وجود نداشت که از آن به عصر فترت تعبیر می شود، همانند زمان هایی که بعد از رسول خداصلی الله علیه وآله آمد … ».(1)

و او در ذیل آیه شریفه: «وَیَوْمَ نَبْعَثُ فِی کُلِ ّ أُمَّةٍ شَهِیداً» (2) می گوید: هر جمع و قرنی که در دنیا حاصل می گردد لازم است که کسی به عنوان شاهد در میان آنان وجود داشته باشد. شاهد در عصر رسول خدا خود حضرت بود، به دلیل قول خداوند متعال: «وَکَذَ لِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِّتَکُونُوا شُهَدَآءَ عَلَی النّاسِ وَیَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیداً» (3) و لازم است که در هر زمانی بعد از رسول شاهد در میان امت باشد. از این بیان، روشن می شود که هر

ص:29

عصری خالی از شاهد بر مردم نیست، و آن شهید باید از خطا مصون باشد، وگرنه احتیاج به شاهد دیگری دارد و در نتیجه به بی نهایت منتهی خواهد شد، که این باطل است … (1)

نتیجه این که لازم است در هر زمانی شاهدی معصوم در میان هر قومی باشد. حال در این قوم شاهد این امت کیست؟ آیا کسی غیر از امام زمان حجة بن الحسن المهدی علیه السلام است؟

و متعارف امکان پذیر نیست، لذا به علم خاصی احتیاج است که خداوند متعال به برخی از بندگان خود عطا می کند تا بتواند بر اسباب طبیعی فائق آید و بالاتر از آن ها بر اموری مطلع شود که آن اسباب را بر مردم عادی راهی نیست، در نتیجه باید مرتبه ای از ولایت تکوینی را به اذن خداوند دارا باشد تا بتواند از اسباب طبیعی گذشته و از امور غیرطبیعی اطلاع پیدا کند. این نوع از علم که از اسباب غیرطبیعی به دست می آید در قرآن از آن به «علم الکتاب» تعبیر شده است. همان گونه که در قصه آوردن تخت بلقیس از توسط آصف بن برخیا از یمن به فلسطین به کمتر از یک چشم برهم زدن این علم خاص و ولایت تکوینی را مشاهده می کنیم.

قرآن منشأ این قدرت تکوینی را که در حدّ اعجاز است اطلاع آصف بن برخیا از «علم الکتاب» می داند و می فرماید: «قالَ الَّذِی عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْکِتابِ أَنا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَن یَرْتَدَّ إِلَیْکَ طَرْفُکَ فَلَمّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِندَهُ قالَ هذَا مِن فَضْلِ رَبِّی»؛(1) «و کسی که دانشی از کتاب داشت گفت: پیش از آنکه چشم بر هم زنی آن را نزد تو خواهم آورد. و هنگامی که (سلیمان) آن را نزد خود ثابت و پابرجا دید گفت: این از فضل پروردگار من است».

آصف بن برخیا وصیّ حضرت سلیمان بود. او خواست که به مردم بفهماند که حجت بعد از او آصف است لذا کاری کرد که از او تصرّف تکوینی که منشأ آن علم الکتاب است صادر شود تا مردم به او اعتماد نموده و او را حجّت بدانند.

ص:32

نتیجه این که: کسی که قرار است شاهد بر قوم خود باشد باید نزد او «علم الکتاب» باشد تا بتواند از طریق اسباب غیرطبیعی بر ضمایر افراد امت خود آگاهی داشته باشد. خداوند متعال می فرماید: «وَیَقُولُ الَّذِینَ کَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلاً قُلْ کَفَی بِاللَّهِ شَهِیداً بَیْنِی وَبَیْنَکُمْ وَمَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْکِتابِ»؛(1) «و کافران برتو اعتراض کنند که تو رسول خدا نیستی، بگو تنها گواه بین من و شما خدا و کسانی که نزدشان علم کتاب است خواهدبود».

از روایات فریقین که در ذیل این آیه و آیات شهادت وارد شده به خوبی روشن می شود که مقصود به شاهد در هر امت امام معصوم است که اوّل آن ها در این امّت امام علی بن ابی طالب علیه السلام و آخر آن ها حضرت مهدی علیه السلام است.

کلینی به سند خود از امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه 45 از سوره نساء نقل می کند که فرمود: «نزلت فی امّة محمّدصلی الله علیه وآله خاصة، فی کلّ قرن منهم امام منّا شاهد علیهم و محمّدصلی الله علیه وآله شاهد علینا»؛ «این آیه تنها در امت محمّدصلی الله علیه وآله نازل شده است؛ و در هر قرنی از آنان امامی است از ما که شاهد بر آنان است، و محمّد نیز شاهد بر ما است».(2)

صدوق در «معانی الاخبار» به سندش از ابی سعید خدری نقل می کند که از رسول خداصلی الله علیه وآله در مورد آیه: «قالَ الَّذِی عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْکِتابِ» سؤال نمودم فرمود: او وصیّ برادرم سلیمان بن داوود است. عرض کردم: ای رسول خدا! مقصود به آیه: «قُلْ کَفَی بِاللَّهِ شَهِیداً بَیْنِی وَبَیْنَکُمْ وَمَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْکِتابِ» کیست؟ فرمود: آن برادرم علی بن ابی طالب است.(3)

ص:33

«وَجَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا»؛(1) «و ما آنان را امامانی قرار دادیم که به امر ما هدایت می کنند».

و آیاتی دیگر نیز بر این مطلب دلالت دارد. و این مؤیّد مطلبی است که در علم کلام به آن اشاره شده است که امامت عهد و منصب الهی است و خدا به هر کس که اراده و مشیّتش تعلّق گرفته بر اساس قابلیّت های ذاتی که به او می دهد افاضه می کند.

مستقیم و بدون واسطه نخواهد بود بلکه به توسط هادیانی از جنس خود بشر انجام خواهدگرفت، که آن ها از خداوند به جهت ارتباط خاص با او، تلقی می کنند، و سپس به مردم انتقال می دهند.

نتیجه این که لازم است در هر زمانی زمین خالی از حجت نباشد خواه نبی باشد یا امام. و از آن جهت که این حجّت در عصر ما حاضر نیست ناچار با اعتقاد به وجود او، قایل به غیبت و استتار او می شویم.

به شانه علی علیه السلام نمود و فرمود: «وبک یهتدی المهتدون بعدی»؛ «تنها به توسط تو است که هدایت شوندگان بعد از من هدایت می گردند».(1)

3 - حبری نیز به سند صحیح از ابن عباس در ذیل آیه مورد بحث نقل کرده که: «المنذر رسول اللَّه والهادی علیّ»؛ «منذر رسول خدا و هادی علی است».(2)

4 - حاکم نیشابوری نیز به سند صحیح از امام علی علیه السلام در ذیل آیه مورد بحث نقل می کند که فرمود: «رسول اللَّه المنذر و انا الهادی»؛ «رسول خدا منذر و من هادیم».(3)

در تفاسیر شیعه نیز روایات فراوانی از معصومین علیهم السلام وارد شده که مصداق آیه را امام علی علیه السلام و ائمه معصومین از اهل بیت علیهم السلام معرفی کرده اند.

5 - کلینی به سند صحیح از امام باقرعلیه السلام در تفسیر آیه مورد بحث نقل می کند که فرمود: «رسول اللَّه المنذر ولکلّ زمان منّا هادیهدیهم إلی ما جاء نبی اللَّه صلی الله علیه وآله ثمّ الهداة من بعده علیّ ثمّ الأوصیاء واحد بعد واحد»؛ «رسول خداصلی الله علیه وآله منذر و برای هر زمانی امام و هادی است از ما، که مردم را به آنچه پیامبر خدا آورده دعوت می کند. هادیان بعد از او علیّ است، آن گاه اوصیای پیامبر یکی پس از دیگری».(4)

6 - و نیز به سند خود از امام باقرعلیه السلام نقل می کند که در ذیل آیه مورد بحث فرمود: «رسول اللَّه المنذر وعلیّ الهادی. امّا واللَّه ما ذهبت منّا وما زالت فینا

ص:38

إلی الساعة»؛(1) «رسول خدا منذر و علی هادی است. آگاه باش! به خدا سوگند که آیه از ما بیرون نخواهد رفت و دائماً در بین ما است تا روز قیامت».

7 - و نیز به سند صحیح از فضیل بن یسار نقل می کند که گفت: از امام صادق علیه السلام در مورد آیه مورد بحث سؤال نمودم حضرت فرمود: «کلّ امام هاد للقرن الّذی هو فیهم»؛(2) «هر امامی هادی برای قرنی است که او در میان مردم آن قرن است».

نتیجه این که: از آیه فوق با روایاتی که در ذیل آن وارد شده به خوبی استفاده می شود که بعد از پیامبراکرم صلی الله علیه وآله تا روز قیامت باید امامانی معصوم باشند که هادی علی الاطلاق به حق و حقیقت اند.

اگر مراد به هادی در این آیه علمای امّت می بود باید می فرمود: «وعلماء امّتی الهادون من بعدی»؛ «علمای امّت من هادیان بعد از من هستند.» خصوصاً با قرینه نکره در «هاد» که دلالت بر وحدت در یک عصر و تعدد در عصرها و پیاپی بودن دارد. و نیز قرینه خطاب به حضرت علی علیه السلام در روایات؛ زیرا پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: ای علی! تنها به توست که هدایت شوندگان، کسانی که قصد هدایت دارند بعد از من هدایت می یابند».(3)

ص:39

به خلاف نذیر و مبلّغی که بعد از وفات حضرت درصدد تبیین شریعت است؛ زیرا از آنجا که بعد از نصب، امکان عزلش نیست لذا باید از مقام عصمت و کمالات علمی و اخلاقی برخوردار باشند.

در تفسیر علی بن ابراهیم در ذیل آیه فوق می خوانیم: «برای هر زمانی امامی است».(1)

ص:41

را بعد از مدت ها به سوی مردم فرستاده تا آنان را از ظلمات خارج کند، آیا صحیح است که به حال خود رها کرده تا بار دیگر به ظلمات بازگردند؟

جواب به طور حتم منفی است. نتیجه این که باید در هر زمانی افرادی صادق علی الاطلاق باشند که امر به اطاعت آنان علی الاطلاق شده باشد، تا با اقتدا و هدایت به دستوراتشان به حق و حقیقت و سعادت نائل آییم. پس صادقین در آیه همان حاملین وحی و خلفای رسول و امینان شرع و حامیان دین و ائمه هدایت و چراغ های هدایت هستند، کسانی که خداوند رجس و پلیدی را از آنان دور کرده و از هر عیب و نقصی پاکشان نموده است. و اینان کسانی غیر از اهل بیت معصوم پیامبرصلی الله علیه وآله نیستند، که آخر آن ها مهدی موعود است و ما در این زمان با او همراهی داریم.

فخر رازی از آیه فوق استفاده عصمت کرده و می گوید: «از این آیه استفاده می شود که در هر زمانی باید صادقین وجود داشته باشند، ولی آن را بر امت تطبیق کرده است، و لذا به عصمت امّت قائل شده و هرگز به روایاتی که در ذیل آیه وارد شده توجهی نکرده است.» (1)

با مراجعه به روایات و قراین داخلی و خارجی پی می بریم که مقصود به صادقین در آیه فوق همان اهل بیت عصمت و طهارتند.

1 - قراین داخلی

قراینی که در آیه موجود است و دلالت دارد بر این که مقصود به «صادقین» افراد معصومند، عبارتند از:

ص:44

الف - کلمه «صادقین» که مقصود به آن کسانی است که غیر از صدق چیز دیگری از آن ها صادر نمی شود، که همان معصومین اند.

ب - کلمه «کونوا» در آیه فوق، که اطلاقش دلالت بر وجوب اطاعت بدون قید دارد و می دانیم که چنین اطاعتی تنها زیبنده معصوم است.

2 - قراین خارجی

مقصود به قراین خارجی روایاتی است که از طریق شیعه و سنی در ذیل آیه فوق وارد شده است و مصداق آن را اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام معرفی کرده اند.

کلینی به سند خود از برید بن معاویه عجلی نقل می کند که از امام باقرعلیه السلام درباره آیه: «اتَّقُوا اللَّهَ وَکُونُوا مَعَ الصّادِقِینَ» سؤال کردم؟ حضرت فرمود: «ایّانا عنی»؛ «ما را قصد کرده است».(1)

و نیز به سند خود از امام رضاعلیه السلام در تفسیر آیه فوق نقل می کند که فرمود: «الصادقون هم الأئمة»؛ «صادقین همان ائمه اند … ».(2)

حاکم حسکانی به سند خود از عبداللَّه بن عمر در تفسیر آیه: «وَکُونُوا مَعَ الصّادِقِینَ» نقل می کند که مقصود به آیه محمّد و اهل بیت اوست.(3)

سبط بن الجوزی حنفی از قول علمای در تفسیر آیه فوق نقل می کند: یعنی با علی و اهل بیتش باشید.(4)

ص:45

از جمله کسانی که ما را در این معنا راهنمایی نموده فخر رازی مفسّر معروف اهل سنت است. او می گوید: «خداوند متعال در این آیه امر به اطاعت اولی الأمر به طور جزم نموده است، و هر کس که به طور جزم و قطع امر به اطاعت او از جانب خداوند متعال شده باشد باید از جانب خدا مصون باشد؛ زیرا در غیر این صورت، با فرض اقدام بر خطا نیز خداوند او را امر به متابعت نموده است، در نتیجه لازم می آید که خداوند امر به فعل خطا کرده باشد. خطا از آن جهت که خطا است منهی عنه است. و این منجرّ به اجتماع امر و نهی در فعل واحد می شود که محال است. نتیجه این که: اولی الامر در آیه باید معصومین باشد.» (1)

فخر رازی گرچه تا اینجا با ما موافقت نموده ولی در ادامه راه از آنجا که نمی خواهد آیه به نفع شیعه تمام شود به مخالفت یا مذهب شیعه پرداخته و ادّعا کرده که مراد به اولی الامر در آیه اهل حلّ و عقد از بزرگان امّت است، کسانی که به مسایل و احکام آگاهی دارند، لذا اگر بر مسأله ای اجتماع کردند نتیجه ای که از این اجتماع حاصل می شود از هر عیب و نقصی مبرّاست.

او می گوید: از آنجا که ما اطّلاع و شناسایی از وجود معصومی به شخصه آن گونه که شیعه می گویند نداریم، و از طرفی «اولی الامر» به صیغه جمع آمده است، پس مقصود به آن اهل حلّ و عقد است، خصوصاً آن که بعد از کلمه «اولی الامر منکم» آمده است؛ یعنی اولی الامر از میان شماست.

لکن در جواب او می گوییم:

ص:47

اوّلاً: افراد اهل حلّ و عقد از علمای هرگاه فردفرد از آن ها معصوم نباشند چگونه ممکن است که نتیجه حاصل از آرای غیر معصوم به عصمت منجرّ شود. آری، اجتماع آرا، قول را به واقع نزدیک تر می کند ولی احتمال خطا و اشتباه را از بین نمی برد.

ثانیاً: ائمه ای را که شیعه قائل به عصمت آن ها است کسانی اند که خدا و رسول آن ها را به مردم به صورت شفّاف معرفی کرده اند. خصوصاً شخص پیامبر که در مواضع مختلف به مقام عصمت و مناقب آن ها به طور صریح اشاره کرده است. دسترسی به چنین امامی در عصر حضور برای هر شخصی ممکن بود، و اگر در زمان غیبت از حضور امام محرومیم به جهت سوء اختیار خود ما می باشد.

ثالثاً: آنچه خلاف ظاهر است این که لفظ جمع را در یکی از آحاد آن به کار بریم در حالی که در مورد آیه شریفه، شیعه این چنین ادّعایی نمی کند؛ زیرا اولی الامر نزد آنان همان دوازده معصوم است که در هر زمان یکی پس از دیگری خواهد آمد. در اطلاق لفظ جمع بر موردی لازم نیست که تمام افراد بالفعل در خارج موجود باشند، بلکه همین که به مرور زمان در خارج پدید می آیند اطلاق لفظ جمع در آن مورد صحیح است.

رابعاً: قید «منکم» در آیه به جهت افاده این نکته است که اولی الامر همانند رسول از جنس بشر است نه ملک و جن، همان گونه که در آیات بسیاری اشاره به این نکته در مورد رسول گرامی اسلام شده است. «هُوَ الَّذِی ب

ص:48

َعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولاً مِّنْهُمْ»؛(1) «او کسی است که از بین مردم پیامبرانی را که درس نخوانده بودند به سوی مردم فرستاد.»

آیه فوق امر به اطاعت از اولی الامر نموده است، پس مقصود به اولی الامر همان عترتی است که در حدیث «ثقلین» امر به متابعت از آنان شده است.

و نیز از جمله ادله ای که تأیید این معنا را دارد که مقصود از «اولی الامر» اهل بیت عصمت و طهارت است، احادیث دوازده خلیفه می باشد. مطابق روایات شیعه و سنّی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله حضرت فرمود: «امامان بعد از من دوازده نفرند». و می دانیم که از خصوصیّات امام، وجوب اطاعت است.

و نیز از جمله مؤیّدات این معنا، روایاتی است که در ذیل آیه «إِنَّما أَنتَ مُنذِرٌ وَلِکُلِ ّ قَوْمٍ هادٍ»؛(1) آمده است که قبلاً به آن اشاره کردیم.

ص:50

وجود حضرت مهدی علیه السلام به عنوان منجی عالم بشریت از ظلم و فساد و گسترش دهنده عدل توحیدی در سطح جهان، از جمله مسائلی است که شیعه امامیه و برخی از علماء اهل سنت معتقد به آن هستند، گرچه برخی دیگر از علمای اهل سنت آن را انکار کرده اند. این موضوع را می توان از راه های مختلف به اثبات رسانید.

یکی از این راه ها بررسی روایاتی است که مورد توجه و موافقت فریقین - شیعه و سنّی - است. اینک این گونه روایات را مورد بررسی قرار می دهیم و کیفیت دلالت آن ها را بر وجود حضرت مهدی علیه السلام بیان می داریم.

تارک فیکم ما ان تمسکتم به لن تضلّوا بعدی، احدهما اعظم من الآخر، کتاب اللَّه حبل ممدود من السماء إلی الأرض وعترتی اهل بیتی، ولن یفترقا حتّی یردا علیّ الحوض … » (1) «همانا من در میان شما دو چیز قرار می دهم که با تمسک به آن ها هرگز گمراه نخواهید شد یکی از آن دو از دیگری عظیم تر است، کتاب خدا، ریسمانی کشیده شده از آسمان به طرف زمین، و عترتم اهل بیتم، و هرگز این دو از هم جدا نمی شوند تا بر من در کنار حوض وارد شوند … ».

از این حدیث شریف نکاتی چند استفاده می شود:

«لن» تأیید به کار رفته است، و این با عصمت اهل بیت علیهم السلام سازگاری دارد؛ زیرا به طور مطلق تمسک به آن دو را مایه عدم ضلالت تا ابد دانسته است. پس باید خودشان هیچ گونه ضلالت ولو از روی سهو و اشتباه و خطا نداشته باشند تا این حکم صادق آید؛ زیرا مخالفت با واقع نوعی ضلالت و گمراهی است و هرکه معصوم نباشد این احتمال در حقّ او صادق است.

تنهایی هدایت گر نیست بلکه احتیاج به مفسّر و مبیّن دارد که همان عترت است. این نکته ای است که علامه مناوی(1) و تفتازانی(2) و شیخ محمّد امین(3) و ابن الملک(4) و دیگران به آن اشاره کرده اند.

و خلیفه بر مردم باشند، و آن قرآن و عترت معصوم است؛ زیرا همیشه در بین مردم اختلاف در مسایل دینی وجود دارد، لذا مرجع و خلیفه بعد از رسول خداصلی الله علیه وآله ضروری است.

در نتیجه: این احتیاج به زمانی خاص ندارد، و باید در هر زمان امام معصوم زنده وجود داشته باشد.

طریق دوم - در بیشتر احادیث «ثقلین» این تعبیر آمده است: «ما ان تمسّکتم بهما لن تضلّوا» هرگاه به این دو تمسک کنید هرگز گمراه نخواهید شد.

از این تعبیر و نظایر آن به دست می آید که اگر مردم به کتاب و عترت تمسک داشته باشند تا روز قیامت گمراه نخواهند شد. و این تعبیر هنگامی صحیح است که از عترت معصوم رسول خداصلی الله علیه وآله تا روز قیامت یک نفر در قید حیات باشد. خصوصاً با در نظر گرفتن این نکته که در هر زمان بر سر مسایل علمی و دینی اختلاف است و لذا مرجع دینی و خلیفه حقیقی رسول خداصلی الله علیه وآله لازم است.

طریق سوم - مطابق بخشی از روایات ثقلین پیامبرصلی الله علیه و آله درباره کتاب و عترتش فرمود: «لن یفترقا حتّی یردا علیّ الحوض» این دو هرگز از یکدیگر جدا نخواهند شد تا در کنار حوض کوثر بر پیامبرصلی الله علیه وآله وارد شوند و معلوم است که اگر در یک زمان از عترت معصوم رسول خداصلی الله علیه وآله خالی باشد، عترتی که معادل کتاب خدا قرآن است لازم می آید که این دو از یکدیگر جدا شده باشند، و این با تعبیری که در حدیث آمده سازگاری ندارد. به همین جهت است که بسیاری از اهل سنت به همین نتیجه رسیده و تصریح به آن کرده اند.

ص:58

ابن حجر هیتمی مکّی می گوید: «در احادیثی که تحریص بر تمسک به اهل بیت علیهم السلام شده اشاره به عدم انقطاع فردی اهلیت دار از آنان است که تا روز قیامت مسلمانان به آن تمسک کنند، همان گونه که کتاب عزیز (قرآن) نیز چنین است … ».(1)

حافظ سمهودی می نویسد: «..از این حدیث فهمیده می شود که در هر زمان تا روز قیامت از اهل بیت و عترت طاهر پیامبرعلیهم السلام کسی باید موجود باشد که اهلیّت و صلاحیّت برای تمسّک به او است، تا این که این حدیث که در آن امر به تمسک به عترت شده معنا پیدا کند، همان گونه که کتاب عزیز (قرآن) اینچنین است، و به همین جهت است که اهل بیت پیامبرصلی الله علیه وآله امان برای اهل زمین هستند و هرگاه آنان از روی زمین بروند اهل زمین نیز نابود خواهندشد.» (2)

عبدالرؤف مناوی از شریف نقل می کند که می گوید:

«از حدیث ثقلین استفاده می شود که در هر زمان تا روز قیامت فردی که دارای اهلیّت تمسک به او است باید موجود باشد تا این حدیث که تشویق به تمسک به عترت کرده معنا پیدا کند، همان گونه که کتاب عزیز این چنین است. و به همین جهت است که اهل بیت علیهم السلام امان برای اهل زمین اند … ».(3)

صراحت دلالت بر وجود فردی اهلیّت دار برای تمسّک به او در جنب قرآن کریم تا روز قیامت دارد، کسی که از مقام عصمت برخوردار بوده و از همه افراد امت برتر است. حال می خواهیم بدانیم که این شخص در عصر حاضر کیست؟

پر واضح است که این شخص کسی غیر از حضرت مهدی علیه السلام فرزند امام حسن عسکری علیه السلام نیست؛ زیرا در این زمان امامی که براو چنین ادّعایی شود و صفات موجود در حدیث «ثقلین» بر او منطبق گردد غیر از حضرت مهدی علیه السلام کس دیگری وجود ندارد. لذا باید هم قائل به وجود او باشیم و هم غیبتش؛ زیرا به جهاتی که در جای خود به آن ها اشاره شده است مصلحت در حضور او نیست.

ص:60

در نتیجه نمی توان ادّعا کرد که معرفت هر امامی هر چند غیر معصوم انسان را از مرگ جاهلیت نجات می دهد.

از این حدیث به خوبی استفاده می شود که در هر زمانی باید امامی معصوم وجود داشته باشد تا در ابتدا او را شناخته و سپس با او بیعت قلبی کنیم و تحت سلطه او قرار گیریم و او را به طور مطلق اطاعت نماییم، تا به مرگ جاهلی از دنیا نرفته باشیم. امامی که خروج از سلطه و طاعتش خروج از اسلام باشد … این امام در عصر و زمان ما کسی جز حضرت مهدی علیه السلام نیست؛ زیرا او آخرین امام معصوم از دوازده امام معصومی است که رسول خداصلی الله علیه وآله از آمدن آنان تا روز قیامت برای رهبری جامعه اسلامی خبر داده است، کسانی که قوام دین اسلام به آنان وابسته بوده و بقای و عزّت آن نیز به وجودشان گره خورده است.

ص:62

الامر همان دوازده خلیفه و امام هستند که پیامبرصلی الله علیه وآله به آمدن شان اشاره کرده است.

از آنجا که پیامبرصلی الله علیه وآله برای این دوازده امام و خلیفه صفاتی از جمله: عزت دین به واسطه وجود آن ها و وابسته بودن دین به آن ها و … ذکر کرده است، پی می بریم که مقصود به این دوازده نفر - خصوصاً با در نظر گرفتن حدیث ثقلین و آیه اولی الأمر - دوازده امام معصوم هستند. و نیز از آنجا که در برخی روایات کلمه «بعدی» به کار رفته دلالت دارد بر این که این افراد به طور متصل از زمان وفات پیامبرصلی الله علیه وآله تا نزدیک شدن برپایی قیامت به طور متصل در خارج وجود دارند و این تنها با نظر شیعه امامیه سازگاری دارد که معتقد به دوازده امام معصوم از بعد وفات پیامبرصلی الله علیه وآله بوده و امام زمان خود را حضرت مهدی علیه السلام می دانند. دوازده امامی که همگی از قریش و بنی هاشم و از عترت خاص پیامبرصلی الله علیه وآله و جملگی از عصمت برخوردارند. نتیجه این که امام زمان علیه السلام باید در قید حیات باشد تا زمانی که ظهور کرده و زمین را پر از عدل و داد کند.

ص:64

ابن حجر هیتمی از برخی نقل می کند که می گوید: «مقصود به اهل بیت در این حدیث علمای آنان است، کسانی که هرگاه از روی زمین بروند بر اهل آن آنچه از آیات وعده داده شده خواهد رسید؛ زیرا آنان هستند که همانند ستارگان منشأ هدایت می باشند … ».

او در ادامه کلامش می گوید: «از جمله آیات وارده در شأن اهل بیت علیهم السلام آیه «وَما کانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَأَنتَ فِیهِمْ» (1) است خداوند وعده داده که تا پیامبر در میان آنان است آن ها را عذاب نکند. آن گاه می گوید: حدیث امان اشاره به همین معنا دارد، به این معنا که اهل بیت پیامبرصلی الله علیه وآله همانند رسول خداصلی الله علیه وآله امان برای اهل زمین هستند … ».(2)

همین مضمون را نیز علامه مناوی در شرح «جامع الصغیر» آورده است.(3)

گرچه در برخی از روایات به ایمنی از اختلاف اشاره شده است، ولی از آنجا که اختلاف سبب ضلالت و منشأ عذاب الهی است لذا می توان گفت که وجود اهل بیت علیهم السلام امان برای اهل زمین از عذابند.

در نتیجه باید در هر زمان یک نفر از اهل بیت پیامبر در روی زمین وجود داشته باشد تا به توسط او خداوند عذاب را از مردم دفع نماید، و در این زمان غیر از حضرت مهدی علیه السلام فرزند امام حسن عسکری علیه السلام کسی دیگر نیست.

احمد بن حنبل می گوید: «همانا خداوند زمین را به خاطر پیامبرصلی الله علیه وآله خلق کرد، و دوام آن را به دوام اهل بیت علیهم السلام و عترتش قرار داد».(4)

ص:66

است که در حدیث «ثقلین» به آن اشاره شده است. و از آنجا که چنین حکمی بر اقتداء به اهل بیت علیهم السلام مترتّب شده کشف می کنیم که مقصود از آنان تنها افراد معصوم از اهل بیت است.

این معنایی است که علامه مناوی در «شرح جامع الصغیر» سیوطی(1)، و سمهودی(2)، و ابن حجر هیتمی(3) به آن اشاره کرده اند.

در این حدیث به نکاتی چند اشاره شده است، از قبیل:

1 - و جوب متابعت اهل بیت علیهم السلام به نحو اطلاق.

2 - متابعت از اهل بیت علیهم السلام موجب نجات و خلاصی از عذاب است.

3 - افضلیّت اهل بیت علیهم السلام بر سایر مسلمین حتی صحابه؛ زیرا تنها آنان هستند که می توانند موجب نجات امّت از ضلالت باشند.

4 – هر کس که از آنان پیروی نکند گمراه است.

5 - ضرورت وجود امام معصوم از اهل بیت پیامبرصلی الله علیه وآله در هر عصر و زمان؛ زیرا این دنیا به مانند دریای پر تلاطم است که هواهای نفسانی و عقاید منحرف کننده در آن موج می زند، لذا ضرورت دارد که در هر زمان امام معصومی باشد تا هر کس را که درصدد غرق شدن در گرداب گمراهی است و به دنبال هادی و هدایت می گردد دست او را گرفته و وارد کشتی نجات و هدایت خود کند و او را از آن وادی نجات بخشد. و این تنها به هدایت های تشریعی نیست؛ بلکه احتیاج به هدایت ها و دستگیری های باطنی و تکوینی نیز دارد.

ص:68

به همین جهت است که ابن حجر در شرح صحیح بخاری می نویسد: «این که عیسی علیه السلام پشت سر مردی از این امّت در آخرالزمان نماز می گذارد، دلالت بر قول صحیحی دارد که می گوید: هرگز زمین خالی از حجّتی که قائم برای خداست، نیست» (1)

ص:70

وجود حضرت مهدی علیه السلام همانند ولادت آن حضرت را از راه های مختلف می توان به اثبات رسانید که یکی از آن ها، راه تواتر در احادیث شیعه است. این راه را با ذکر مقدماتی به اثبات می رسانیم:

اولین شخصی که شناخته شده نیست از آن خبر می دهد درصدی از احتمال مطابقت با واقع در آن است و همینطور نفر دوم و سوم و … تا به حدی خبرها می رسد که احتمال مطابقت با واقع به حدی قوی می شود که احتمال مخالفت با واقع، ضعیف یا معدوم می گردد و لذا انسان در مفاد آن خبر به یقین می رسد.

کلینی به سندش از حضرت موسی بن جعفرعلیه السلام نقل کرده که فرمود: «إنّ الحجة لاتقوم للَّه علی خلقه الّا بإمام حتی یعرف»؛(1) «حجت خدا بر خلق بدون امامی که شناخته شود تمام نمی شود».

کلینی به سند خود از زراره نقل کرده که گفت: از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «انّ للقائم غیبة قبل ان یقوم، انّه یخاف - وأومأ بیده إلی بطنه - القتل»؛(1) «همانا برای قائم قبل از آنکه قیام کند غیبتی است؛ زیرا او از کشته شدن خوف دارد. حضرت با دستش اشاره به شکم خود کرد».

من ولدی بعهد معهود الیه منّی، حتی یقول اکثر الناس: ما اللَّه فی آل محمّد حاجة، و یشک آخرون فی ولادته. فمن ادرک زمانه فلیتمسک بدینه و لایجعل للشیطان الیه سبیلاً بشکّه فیزیله عن ملّتی، و یخرجه عن دینی، فقد اخرج ابویکم من الجنّة من قبل، و انّ اللَّه عزّوجلّ جعل الشیطان اولیاء للذین لایؤمنون»؛(1) «قسم به کسی که مرا به حق بشارت دهنده مبعوث کرد، به طور حتم قائم از اولادم غیبت خواهد نمود، به عهدی که از من گفته شده است، تا این که بیشتر مردم می گویند: خداوند به آل محمّد احتیاجی ندارد، و عده ای در ولادت او شک می کنند. پس هر کس زمان او را درک کرد باید به دین او تمسک کند و با شکش راه را برای نفوذ شیطان در خودش هموار نسازد؛ زیرا شیطان او را از ملت من خارج می سازد، همان گونه که پدر و مادر شما را قبلاً از بهشت بیرون کرد. و همانا خداوند عزوجل شیطان را سرپرست کسانی قرار داده است که ایمان نمی آورند».

ظهوره … »؛(1) «همانا برای صاحب این امر غیبتی ضروری است که هر شخص ضعیفی در آن شک می کند. عرض کردم: برای چه فدایت گردم؟ حضرت فرمود: برای امری که به ما اجازه داده نشده که آن را کشف نماییم. راوی می گوید: عرض کردم: حکمت غیبت چیست؟ حضرت فرمود: همان حکمتی که در غیبت های حجت های پیشین خداوند متعال بوده است. حکمت آن به جز بعد از ظهور حضرت روشن نمی شود … ».

صدوق به سندش از سعید بن جبیر نقل کرده که گفت: از بزرگ عبادت کنندگان علی بن الحسین علیه السلام شنیدم که می فرمود: «فی القائم سنة من نوح و هو طول العمر»؛(1) «در قائم سنتی از نوح است که همان طول عمر می باشد».

ص:79